‘Breek pensioenakkoord open!’

Het coronavirus veroorzaakte een gezondheidscrisis, maar ook een economische crisis. Wat betekent dat voor de pensioenuitkeringen en voor de gesprekken over vernieuwing van ons pensioenstelsel? SP-Kamerlid Bart van Kent vindt dat de crisis bevestigt dat we een stabiel pensioenstelsel nodig hebben.

Zonder ingrijpen lijkt het onvermijdelijk dat de uitkering voor vele gepensioneerden volgend jaar omlaaggaat. Dat heeft te maken met de scherpe daling van aandelenkoersen dit voorjaar, in combinatie met de wettelijke regels die gelden voor pensioenfondsen. Volgens de huidige regels werkt het zo: als de beleggingen van de fondsen in waarde dalen, verslechtert de verhouding tussen de schulden (verplichtingen) van een pensioenfonds en de bezittingen waaruit deze verplichtingen worden betaald. Die zogeheten ‘rekenregels’ moeten duidelijk maken of pensioenfondsen ook in de toekomst genoeg geld hebben om de pensioenen uit te betalen.

De regels zijn meerdere politieke partijen en seniorenverenigingen een doorn in het oog. De vermogens van de pensioenfondsen zijn namelijk in de loop van de jaren enorm groot geworden, maar de pensioenen zijn ondertussen niet of nauwelijks gestegen en in een aantal gevallen zelfs gekort. Verreweg de meeste fondsen hebben hun uitkeringen al meer dan tien jaar niet geïndexeerd, dat wil zeggen: mee laten stijgen met de prijzen in bijvoorbeeld de supermarkt. Ook de pensioenopbouw van degenen die werken wordt al even zo lang niet geïndexeerd. De voortdurend lage rente, de coronacrisis en de daling in de waarde van de belegde middelen die daardoor is ontstaan, dreigt er nu dus zelfs voor te zorgen dat de pensioenuitkeringen worden verlaagd. Als we de kranten moeten geloven. 

Rob de Brouwer, pensioendeskundige en lid/adviseur van KBO-Brabant, ziet dat laatste nog niet zo snel gebeuren. ‘Aan het eind van 2020 zitten we in verkiezingstijd; in het voorjaar van 2021 zijn er weer Tweede Kamerverkiezingen. Dat is een hele moeilijke tijd om te korten op de pensioenen.’ Anderzijds: sommige pensioenfondsen hebben werkgevers aangeboden dat ze voorlopig geen pensioenpremie hoeven af te dragen. Dat moet het voor bedrijven makkelijker maken het hoofd boven water te houden als ze bijna geen omzet meer hebben. ‘Sommige fondsen hebben dus ook een hele tijd geen inkomsten uit premies.’

Betekent dat dat de pensioenfondsen in geldnood komen? Absoluut niet, zegt De Brouwer. ‘Er is meer dan genoeg geld om aan de verplichtingen te voldoen. Niemand zou zich zorgen hoeven te maken over zijn of haar pensioen. Zelfs bij een langdurige depressie hebben we genoeg vlees op de botten. De vraag is alleen of we dat willen uitgeven. Dat is een politieke vraag geworden.’ De Brouwer doelt daarmee op de discussie over de rekenregels: het is aan de regering om te besluiten of pensioenfondsen de huidige uitkeringen al dan niet moeten verlagen. ‘Pas als deze depressie echt heel lang en diep wordt, moeten we misschien wat voorzichtiger zijn met het continueren van de uitkeringen.’

Bart van Kent, Tweede Kamerlid voor de SP, ziet in de dreigende pensioenkortingen de bevestiging van het standpunt van zijn partij: pensioenen moeten niet afhankelijk zijn van de ‘dagkoersen’ op aandelenmarkten. ‘Er ligt een akkoord voor een pensioenstelsel dat ervan uitgaat dat pensioenen makkelijker kunnen stijgen bij economische voorspoed, maar ook sneller dalen als het economisch tegenzit. Wij vinden dat dat akkoord moet worden opengebroken. De coronacrisis laat zien hoe snel onder het huidige stelsel de pensioenuitkeringen al dreigen te dalen door dalende aandelenkoersen. Als het nieuwe stelsel wordt ingevoerd, worden pensioenen nog beweeglijker: een casinopensioen. Dat is nadelig voor de uitkeringen, maar ook funest voor het vertrouwen in ons pensioenstelsel. Het pensioen wordt bestuurd als een speedboot, terwijl het een olietanker is: de uitkeringen moeten geënt zijn op de beleggingsrendementen op de lange termijn. Als je de rendementen over een periode van ongeveer tien jaar bekijkt, zijn ze steeds gemiddeld 6 à 7 procent per jaar. Er kunnen ook jaren zijn dat het rendement 15 procent is, of juist minus 15 procent. Daar moeten we de pensioenuitkeringen niet van afhankelijk maken.’

Voor de korte termijn ziet Van Kent ook de dreigende kortingen aan het einde van dit jaar. ‘De rekenregels voor de pensioenfondsen moeten snel worden aangepast. Als je ziet in hoe korte tijd er nieuwe regelingen konden worden opgetuigd die door de coronacrisis nodig waren, moet het ook echt wel lukken om voor het einde van het jaar de rekenregels aan te passen. Zodra het maar enigszins mogelijk is dat de Tweede Kamer weer vergadert, zullen wij dit onderwerp aankaarten, want het is urgent.’

Als heel Nederland lijdt onder een economische crisis, bedrijven failliet gaan en zzp’ers zonder inkomen zitten – moet die last dan niet solidair onder alle generaties worden verdeeld de komende jaren? ‘Een sympathieke gedachte, maar hij klopt economisch niet’, zegt De Brouwer. ‘Niemand heeft er iets aan als er geld in de pensioenpotten blijft zitten. Dat geld kun je niet ergens anders aan besteden. Als je de lasten al solidair zou willen verdelen, zou dat via de belastingen moeten, niet door pensioenuitkeringen te verlagen.’

Stephan Vermeulen, bestuurslid van KBO-Brabant, voelt vooralsnog weinig voor die solidariteit: ‘Ouderen hebben de afgelopen jaren al flink ingeleverd doordat de pensioenen niet met de prijzen zijn meegestegen. Er kan misschien een situatie ontstaan waarin er zo’n groot tekort is, dat iedereen iets moet offeren, maar zover is het nog niet.’ Kamerlid Van Kent denkt daar hetzelfde over: ‘Gepensioneerden hebben al twaalf jaar ingeleverd. We moeten niet toestaan dat deze uitzonderlijke omstandigheden worden gebruikt om miljoenen pensioenuitkeringen te verlagen.’

De Koepel Gepensioneerden vindt dat ouderen vanuit een crisisregeling gecompenseerd moeten worden als de pensioenen al worden gekort naar aanleiding van de coronacrisis. ‘Zo’n compensatie is terecht als er inderdaad gekort gaat worden’, zegt Vermeulen, ‘maar dan zijn we bezig met de verkeerde discussie. Beter is om ervoor te zorgen dat kortingen niet nodig zijn omdat de rekenregels tijdig worden aangepast.’ Van Kent ziet in de dreigende korting ook een nieuwe aanleiding om de hoogte van de AOW ter discussie te stellen. ‘De AOW is gekoppeld aan het minimumloon. Beide zouden genoeg moeten zijn om van te leven, maar zijn dat in de praktijk niet. Nu de pensioenen mogelijk opnieuw niet met het prijspeil meestijgen, pleiten wij ervoor dat de basis van ons pensioenstelsel – de AOW – verstevigd wordt. Wij vinden dat de AOW met 10 procent omhoog moet. Daarnaast pleiten we voor het loslaten van de rekenregels én voor het inhalen van de schade van de afgelopen twaalf jaar. Er valt heel wat te repareren.’