Een kijkje in de keuken: mantelzorgwoningen

Een mantelzorgwoning kan een oplossing zijn voor mensen die mantelzorg behoeven én in hun vertrouwde omgeving willen blijven wonen. Nederland telt momenteel zo’n 3.000 mantelzorgwoningen en de vraag neemt in een rap tempo toe. Samen met vier voorlichters van Ons Veilig Thuis, een initiatief van KBO-Brabant, namen we een kijkje bij diverse mantelzorgwoningtypes.

‘Zo’n acht jaar leef ik met veel plezier in mijn oude tuin, waar ik volop geniet van de vogeltjes en het groen’, vertelt de 79-jarige Ineke van de Akker enthousiast. Trots laat ze haar sfeervolle mantelwoning van 72 vierkante meter zien, die van alle gemakken is voorzien. Zo is er een in hoogte verstelbare keuken, een extra aanpasbare badkamer en toilet, een aparte slaapkamer, warmtepomp en royale overkapping. ‘Na een zware rugoperatie moest ik gelijkvloers gaan wonen. Bovendien werd het onderhoud aan de tuin en het huis te veel voor mij alleen. Zodoende legde ik mijn zoon de vraag voor of hij mijn huis wilde kopen, zodat ik in de tuin een mantelzorgwoning kon betrekken’, vertelt Ineke. Peter Veldhuijzen van PasAan hielp haar de mantelzorgwoning te realiseren. ‘Wij helpen bij woonoplossingen die erop gericht zijn zelfstandig te blijven wonen in het eigen sociale netwerk. Dit omvat oplossingen als de mantelzorgwoning, kleinschalig wonen, de aanbouw-zorgkamer, maar ook de bijbehorende hulpmiddelen, adviezen en begeleiding’, vertelt Peter.

Toen Ineke in 2012 bij PasAan aanklopte, was het nog verplicht een vergunning te hebben voor de bouw van een mantelzorgwoning. ‘Sinds onze start in 2006 liepen we vaak tegen een hoop belemmerende regels en ambtelijke onwil aan’, aldus Peter. Om enigszins tegemoet te komen aan de stijgende vraag naar mantelzorgwoningen heeft de overheid in 2014 de regeling voor het vergunningvrij bouwen van een mantelzorgwoning geïntroduceerd. Volgens Peter, die betrokken was bij het opstellen van deze richtlijnen, was dit bittere noodzaak. ‘Er worden relatief weinig woningen voor senioren gebouwd, terwijl er een tekort van zo’n 180.000 woningen is. En voor de 120.000 plaatsen die verloren zijn gegaan door de sluiting van verzorgingshuizen, zijn slechts 30.000 extra plaatsen in verpleeghuizen in de plaats gekomen.’ Door corona is de vraag alleen nog maar toegenomen merkt Peter. ‘Jonge senioren denken veel meer na over hun toekomst: hoe ga ik oud worden? Of kinderen willen zelf niet dat hun ouders vereenzamen in een zorgflat en willen hen in de nabijheid hebben.’

Peter schat dat er momenteel zo’n 50.000 tot 60.000 mensen zijn die in aanmerking komen voor een mantelzorgwoning. ‘Je moet aan bepaalde voorwaarden voldoen: een zorgindicatie, een eigen stuk grond waarop je de mantelzorgwoning kan bouwen, en voldoende financiële middelen.’ De woning kan bijvoorbeeld bekostigd worden door het kapitaal dat is vrijgekomen door de verkoop van de oude woning, een hypotheek of een Blijverslening. Peter legt uit wat deze lening inhoudt: ‘De Blijverslening is bedoeld om een eigen huis levensloopbestendig te maken. Deze wordt aangeboden in twee vormen: een hypothecaire lening en een consumptief krediet. De lening wordt aangeboden door het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse gemeenten en de provincie. Helaas biedt nog niet elke gemeente deze lening aan.’

De voorlichters van Ons Veilig Thuis zijn benieuwd: wat kost een gemiddelde mantelzorgwoning? Volgens Peter is dit altijd maatwerk: ‘Bedragen bij PasAan kunnen uiteenlopen van 90.000 tot circa 160.000 euro. Afhankelijk van de grootte, materialen en extra opties. Je kan er ook voor kiezen om pas in een later stadium toiletbeugels of valsensoren aan te brengen.‘ Omdat een vergunning niet verplicht is, is er volgens Peter een wildgroei in aanbieders ontstaan. ‘Belangrijk is de keuze voor kwaliteit en levensloopbestendigheid van de woning. Let op brandveiligheid, een goede constructie en degelijke ventilatie. Bouwsels moeten voldoen aan het Bouwbesluit. Dat is echter een minimale vereiste, en omdat er niet wordt gehandhaafd, wordt er niet altijd aan voldaan.’ Mensen moeten zich goed laten informeren, vindt Peter: ‘Vraag bijvoorbeeld naar brandveiligheidscertificaten, bespreek de aanpassingen met een ergotherapeut of schakel een mantelzorgwoningexpert in.’

Tijd voor het bezoek aan het mantelzorgwoningconcept van MyQB in Waalwijk. In de kantoorvariant van de mantelzorgwoning legt creatief architect Jim Opperman het concept uit. ‘De CareQb is een comfortabele en compacte zorgwoning die gemaakt is van duurzame en hernieuwbare materialen. De verschillende modellen zijn flexibel en verplaatsbaar; de woning wordt kant-en-klaar in de tuin getakeld. Hierdoor is een CareQb zeer geschikt als mantelzorg- of aanleunwoning, of zelfs als ruimte voor medische behandelingen.’ Een mantelzorgwoning met keuken, badkamer, zonnepanelen en installaties van 45 vierkante meter kost iets minder dan 100.000 euro. De mantelzorgwoning is uit te breiden naar standaard CareQb-oplossingen van ruim 66 en 77 vierkante meter. ‘Op het dak worden minstens twintig zonnepanelen geplaatst. Zo is de woning geheel zelfvoorzienend en worden de energiekosten flink gereduceerd’, legt Jim uit.

Ten slotte is Sfeervol Buitenleven in Vianen (bij Cuijk) aan de beurt. Het bedrijf is leverancier van houten bijgebouwen, overkappingen en tuinhuizen aan particulieren, maar maakt ook mantelzorgwoningen op maat. Eigenaren Eric van Gorp en Bart Kranenbroek geven een rondleiding door de voorbeeldwoning van 60 vierkante meter. ‘Een kale versie zonder isolatie begint bij zo’n 40.000 euro. Maar je kunt de woning uitbreiden in grootte, en ook de materiaalkeuze bepaalt de uiteindelijke prijs’, vertelt Eric. Bart vult aan: ‘Je kan een dergelijke woning aanvankelijk plaatsen als atelier of extra verblijf. Pas als het een mantelzorgwoning wordt, ga je alles na-isoleren en een toilet plaatsen. Zo kan het gebouw een hele tijd mee.’ Eric merkt dat door de soepelere regelgeving de vraag naar de mantelzorgwoningen toeneemt: ‘Gelukkig zijn gemeenten steeds bereidwilliger mee te denken als de situatie zich daarvoor leent.’ Peter Veldhuijzen hoopt dat de vrijheden om te bouwen blijven bestaan in de nieuwe Omgevingswet die in 2022 ingaat: ‘De vraag naar deze woonoplossing zal in de toekomst nog groter worden. De drempel om te bouwen moet daarom zo laag mogelijk blijven. Een mantelzorgwoning draagt niet alleen bij aan het terugdringen van het woningtekort, maar is ook sociaal-maatschappelijk gezien voor veel senioren een uitkomst.’