‘Kunnen we elkaars psychiater niet zijn?’

Onze cultuur is gericht op genieten. En dat is prima: zelf is de Belgische psychiater Dirk De Wachter de eerste om te genieten van een goede fles wijn of een gezellig feest. ‘Maar als al dat genieten dient om de reflectie te verdoven, denk ik dat het niet goed is.’ Een pleidooi voor meer verbinding en meer aandacht voor elkaars ‘lastigheden.’

‘Zingeving is de essentie van het bestaan – voor iedereen. Het is geen luxueuze bijzaak of moeilijke klus voor hoogopgeleide academici. Zingeving heeft te maken met verbondenheid. Het draait erom dat we van betekenis kunnen zijn voor een ander; dat we de zorgvraag van onze medemens kunnen beantwoorden. Het gaat ook niet per se om grote politieke bewegingen of grote acties, maar veel meer om kleine, interpersoonlijke dingen. Een glimlach, een hulpvaardige hand, een vraag “hoe gaat het met u?”. Het lijken misschien onnozele voorbeelden, en misschien zeg je: “Dat is toch normaal?” Ik vrees toch dat dit soort dingen steeds meer verdwijnen uit onze maatschappij.’

‘Begrijp me goed: ik onderschrijf de coronamaatregelen, ik ben ook arts. Maar door die maatregelen dreigen we kleine signalen toch wat te verwaarlozen. We raken elkaar niet aan, blijven op afstand, hebben een masker op waardoor ons gelaat een stukje wordt verborgen. Hopelijk is het tijdelijk… en ik hoop dat die maatregelen die signalen niet gaan uitspoelen. Integendeel: ik hoop dat ze ons nóg bewuster maken van de noodzaak van verbinding. Van de noodzaak van aanraking, letterlijk elkaars huid kunnen voelen. Elkaar een kus of een hand geven; dat zijn wezenlijke gebaren om de verbinding tussen mensen te gronden. Ik hoop dat we ons nu extra bewust worden van het belang van nabijheid. En dat we dat extra aandacht gaan geven zodra het weer een beetje mag.’

‘Met alle creativiteit en technologie moeten we zoveel mogelijk nabijheid zoeken. Nabijheid in veiligheid. We moeten aandacht hebben voor elkaar. Hier in Vlaanderen zijn er sociale bubbels: we mogen met een beperkt aantal mensen contact hebben en moeten aangeven met wie. Ik zeg dan: “Kies je nabije mensen én kies iemand die alleen is.” Als principe lijkt dat me goed: kies niet alleen sociaal ingebedde mensen, maar let op elkaar. Soms zeggen mensen: “Waar zijn die mensen zonder sociaal netwerk dan?” Maar echt: die zijn in elke straat.’

‘Ja, dat denk ik wel. Maar let op: eenzaamheid is het subjectieve gevoel bij niemand terecht te kunnen. Dat is niet hetzelfde als alleen zijn. Als je alleen bent, kan je je toch heel goed verbonden voelen. Alleenwonende mensen zijn dus niet per definitie eenzaam. Maar anderzijds… in onze westerse maatschappij gaan meer en meer mensen alleen wonen en we zien toch, denk ik, dat eenzaamheid een belangrijk probleem is.’

‘We leggen in onze maatschappij de nadruk erg op individualiteit, op autonomie, op vrijheid. Daardoor geraken vragen die met zingeving te maken hebben op de achtergrond. Dat heeft ook te maken met secularisering; het wegvallen van de grote zingevende structuren die vroeger meer aanwezig waren. Nu heb ik soms de indruk dat het nadenken over levensvragen verdoofd wordt door een cultuur van genieten. Daarmee wil ik niet zeggen dat mensen niet mogen genieten. Ik ben de eerste om te genieten van een plezant feest, een lekkere fles wijn of een gezellig diner. Maar als dat dient om de reflectie te verdoven, denk ik dat het niet goed is. Onze cultuur zet zo in op het genieten dat we vergeten te reflecteren op de zin van het leven.’

‘Het nadeel is: we komen allemaal onvermijdelijk de lastigheden van het leven tegen. Ziekte, ouderdom, problemen met onze kinderen of onze financiën. Als we dan de focus alleen maar leggen op het genieten, dan hebben we geen verhaal tegen die lastigheden. We kunnen ze dan geen plaats geven in ons leven. Om moeilijke dingen een plaats te geven, moet je verbinding maken. Daarvoor moet je samen met anderen zoeken naar mogelijkheden, ondanks of soms juist dankzij die lastigheid. Een dierbare is overleden… als we daar samen over kunnen spreken – hoe het was toen diegene er nog was, wat goed was en misschien minder goed – geeft dat heel veel verbinding en betekenis. Tegenslag is onvermijdelijk; dat is het leven… Daar samen over spreken, dat kunnen delen; daarmee geef je zin aan het leven.’

‘In mijn boekje De kunst van het ongelukkig zijn beweer ik dat we op den duur alleen nog met professionals durven spreken over lastigheden. Ook met mij hè, dat is mijn beroep, ik doe dat met hart en ziel. Maar er is veel te veel werk, terwijl de meesten van ons het toch best goed hebben tegenwoordig. Dan is het eigenlijk een raar idee dat we zo veel psychiaters, medicatie en therapieën nodig hebben. Daarom stel ik de vraag: kunnen we elkaars psychiater niet zijn? Kunnen we niet beter naar elkaar luisteren en stilstaan bij elkaars lastigheden?’

‘Nee, niet iedereen. Maar mensen die daar niet goed in zijn, kunnen wel wat anders: de lekkende kraan herstellen bij de buurvrouw of haar tuin aanharken. Waar het om gaat, is dat we meer klaarstaan voor elkaar.’ 

‘Ik denk het wel. Naarmate het leven vordert, hebben we meer achter de rug om op terug te blikken. Gaandeweg krijgen we meer wijsheid en meer gelegenheid om een aantal dingen te beschouwen.’

‘Zelf heb ik altijd graag gesproken met mensen die wat ouder zijn dan ik. Mensen die mij door hun levenservaring wat kunnen leren. Ik zou de wereld willen zeggen: luister toch eens naar mensen met levenservaring. En aan senioren: laat u niet wegduwen; gebruik uw leven om jongere mensen de weg te wijzen. Het leven draait om zingeving, en mensen met levenservaring kunnen wat dat betreft wel wat inbrengen. Dat is evident!’