De populier: prachtig en nuttig

Onze voorouders plantten massaal populieren om er lucifers, klompen en zelfs boerderijen van te maken. Maar de economische waarde van de bomen is flink gedaald; daarom zien we ze steeds minder. De Brabantse Populierenvereniging wil daar verandering in brengen. ‘De populier kleurde het landschap en het leven van de mensen in Brabant’, aldus voorzitter Frans van Beerendonk.

Als jongen lag Frans al graag in het gras onder een populier. ‘Met mijn ogen dicht luisterde ik naar het aangename geruis van de bladeren. Mijn fascinatie voor deze loofboom is altijd gebleven’, vertelt hij enthousiast. Frans is voorzitter van de Brabantse Populierenvereniging. Velen kennen hem ongetwijfeld ook als voormalig vicevoorzitter van KBO-Brabant en als oud-voorzitter van KBO Best. Paul Gondrie is de huidige voorzitter van KBO Best. Hij ondersteunt de Brabantse Populierenvereniging bij het behoud van de boomsoort. 

‘Het prachtige Brabantse populierenlandschap is uniek in Nederland. Door de zeer geschikte grond was de boom hier in ruime mate beschikbaar.’ Volgens Frans leverde de populier vroeger een belangrijk neveninkomen voor de boeren op. ‘Dankzij het voorpootrecht* verkochten zij “de peppel” aan de Brabantse lucifer- en klompenindustrie. Ook bij de geboorte van een kind werd vaak een populier geplant’, zo weet hij te vertellen. ‘Deze werd als bruidsschat meegegeven. In zijn hoogtijdagen bracht de populier zelfs meer op dan de jaarlijkse aardappeloogst!’

Tijdens een wandeling door natuur- en recreatiepark De Scheeken bij de Vleut in Best licht René Westerlaken, secretaris van de Brabantse Populierenvereniging, de verschillende projecten toe waarbij de vereniging betrokken is. Het gezelschap start in het Poortgebouw van de Natuurpoort dat momenteel in aanbouw is. ‘Hier vandaan kijk je uit over de A2. Twee jaar geleden stonden daar nog 2.200 metershoge populieren stonden. Veel automobilisten zagen de iconische populierenlaan als een van de mooiste stukjes snelweg van Nederland.’

Maar de dertig jaar oude bomen bleken een gevaar te zijn voor het verkeer. Bij een storm kwam er een aantal op de weg terecht. Uit inspecties bleek dat de conditie van de bomen gestaag achteruitging. Rijkswaterstaat besloot ze te kappen. René licht toe: ‘Onze vereniging heeft gezocht naar manieren om het unieke populierenlandschap in stand te houden. En om de populieren weer te gebruiken voor andere doeleinden. We spreken dan ook liever over oogsten dan kappen.’

Mede dankzij de actie WeHoudenJullieHier van de Populierenvereniging, heeft dit initiatief geleid tot de verwaarding van het A2-hout. Ook zijn er onlangs 2.200 jonge populieren aangeplant langs de snelweg. Volgens Paul moeten we nog wel even geduld hebben voordat de populieren weer in volle glorie te bewonderen zijn. ‘Het duurt zo’n dertig jaar voordat ze volgroeid zijn. Ze groeien ongeveer een meter per jaar. Maar ook toekomstige generaties zijn verzekerd van een bosrijk ritje over de A2.’

De gemeenten Best en Boxtel waren eigenaar van de populieren. In overleg met hen heeft Populierenland de geoogste bomen gekocht. Populierenland is de werkmaatschappij van de Brabantse Populierenvereniging. ‘Als we geen actie hadden ondernomen, was het prachtige hout waarschijnlijk geëxporteerd. Deze tijd vraagt om opwaardering en regionale verwerking van het hout’, meent René.

Samen met ketenpartners ontwikkelde de vereniging verschillende toepassingen van het hout voor lokale projecten. Van kaasplankje tot boomhut en van vloerdeel tot tiny house. Volgens de secretaris heeft populierenhout veel positieve eigenschappen: ‘Populieren groeien bijzonder snel. In tegenstelling tot beuken en eiken zijn de bomen al na dertig jaar kaprijp. Daarnaast hebben ze lange, rechte stammen. En het hout is lichter en buigzamer dan dat van eiken. Zo kunnen de bomen concurreren met gelijkwaardige naaldhoutsoorten die vaak uit Scandinavië worden gehaald.’ 

We lopen door de natte natuurparel lopen. Paul vertelt meer over de objecten die van populierenhout zijn gemaakt. ‘De buitenkant van het entreegebouw is bekleed met het hout van de gekapte bomen. Evenals de nabijgelegen uitkijkpost.’ Via het populierenhouten ‘Van Gogh-achtige’ bruggetje lopen we naar de Vlaamse schuur van dierentuin BestZOO. ‘De buitenzijde is gemaakt van het tophout van de populier. Dit wordt vaak gebruikt voor de pallet-industrie.’

Op diverse andere plekken in de vernieuwde dierentuin wordt het hout van de geoogste populieren gebruikt: van entreegebouw tot giraffeverblijf. ‘Samen met ondernemers uit Best willen we lokaal het verschil maken met onze populier. We willen een circulair model dat generaties overstijgt.’ Bijzonder is ook de samenwerking met Campus WesterWind, dat mensen met een arbeidsbeperking inschakelt om ambachtelijke producten te maken. René licht toe: ‘De grote kunstwerken in het landschap vertellen kinderen op speelse manier meer over het gebied. Ze zijn gemaakt van mozaïek dat is ingelegd in populierenhout; in elk werk zijn wel zo’n 10.000 steentjes verwerkt!’

Tot Frans’ genoegen neemt de belangstelling voor populierenhout tegenwoordig weer toe. ‘Steeds meer architecten, meubelmakers en ontwerpers gebruiken het als duurzaam bouwmateriaal. De lichte kleur en mooie structuur maken de populier geliefd.’ Deze ontwikkeling draagt volgens de voorzitter bij aan het behoud van het populierenlandschap. ‘Een duurzaam behoud is het beste gewaarborgd als de kosten en opbrengsten in een acceptabele verhouding liggen, waardoor het voor eigenaren interessant blijft om populieren aan te planten.’ Frans werpt nog even een trotse blik over ‘zijn’ populierenweide. ‘De populieren houden volop CO₂ vast. Geen uitstoot door export, maar duurzame opslag. Deze rustige omgeving kent geen gejaagdheid, je hoort hier enkel de peppel ruisen. In dit gebied voel, zie én hoor je de meerwaarde van de populier!’