Liefde op leeftijd

Het liefst willen we allemaal gelukkig oud worden met onze partner. Maar liefde gaat nooit vanzelf, ook op latere leeftijd niet. De Vlaamse emeritus hoogleraar psychologie en seksuologie Alfons Vansteenwegen (80) bevestigt dat: ‘Een relatie is nooit vanzelfsprekend. Het blijft een taak waar altijd aan te werken valt.’

‘In het boek Liefde op leeftijd vertel ik over het concept mentaal scheiden: het betekent dat partners hun relatie niet als vanzelfsprekend beleven. Het is het besef dat het verschil tussen jou en je partner blijft en dat liefde niet gelijk maakt. Want dat is niet zo, sterker nog: liefde helpt het verschil te dragen. Mentaal scheiden houdt in dat je het verschil accepteert en ermee omgaat. Vooral in langdurige relaties treedt er vaak een soort evidentie op. Maar een relatie is nooit evident. Het blijft een opdracht, een taak, een project.’

‘Nou, ploeteren is te sterk uitgedrukt. Maar liefde heeft twee kanten: de gevoelskant en de gedragskant. Mensen, vooral jongeren, denken soms dat liefde alleen met gevoel te maken heeft, maar dat is niet volledig. Je kan in een relatie zelfs een periode hebben waarin je weinig of geen gevoel hebt voor elkaar. Ik noem dat de gevoelswoestijn; daar moet je doorheen. Dat is een periode waarin je relatie wat zakelijk en vertrouwd is. Veel stellen komen daar doorheen door een nieuw conflict. Je hebt een tijdje niks gevoeld voor je partner en plots komt er een verschil boven dat je noodzaakt weer in contact met elkaar te treden. Dat maakt dat je het gesprek herbegint. Liefde is dus echt niet alleen gevoel; het zit ook in gedrag. Het is ook een kwestie van actie; praktisch en concreet. Samen leven vraagt steeds opnieuw dat je iets doet waardoor jullie het samen beter hebben. Je moet je soms aanpassen. Een voorbeeld? Als ik met mijn partner ga wandelen en zij wil rustig lopen en ik snel, dan moeten we rekening houden met elkaar. Dan moeten we samen op zoek naar een tempo dat goed is voor ons allebei.’

‘Dat denk ik wel. De samenleefrelatie is de laatste honderd jaar veel meer een intieme relatie geworden dan een zakelijke overeenkomst. Honderd jaar geleden was een relatie een samenwerkend genootschap om te overleven. Nu zoeken we meer naar een intieme relatie waarin we gevoelens delen, elkaar begrijpen en troosten, met elkaar meeleven. Veel oudere paren ondervinden die verandering zelf ook. Hun relatie is misschien gestart in de tijd waarin het draaide om samen rondkomen, voor de kinderen zorgen, dagelijkse beslommeringen het hoofd bieden. Wanneer die “samenwerking” meer naar de achtergrond treedt, wordt wederzijds begrip belangrijker. Oudere paren evolueren zo naar meer empathie. Dat moet ook wel, want een ander aspect dat veranderd is in de loop van de tijd: relaties zijn niet meer vanzelfsprekend voor altijd. Mensen beseffen steeds meer dat ze hun relatie moeten onderhouden; dat ze er iets voor moeten doen om die te behouden.’ 

‘Een belangrijk gevaar bij liefde op leeftijd is dat we van elkaar vervreemden. Daarmee bedoel ik dat gesprek en interactie stil vallen; dat we de relatie als gewaarborgd zien en dat de vanzelfsprekendheid de overhand neemt. Daar moeten we voor waken. Denk niet: ik heb het al honderd keer gezegd, het is zinloos. Nee, blijf praten, blijf ageren, blijf je inzetten. Een andere valkuil doet zich voor bij paren die te dicht bij elkaar zitten. Het is heel belangrijk je te realiseren: als ik me helemaal opoffer voor de ander word ik zelf ongelukkig. Eigen vrienden, eigen bezigheden, een eigen plek – dat is allemaal belangrijk. In de levensfase waarin we een baan hebben, is er sprake van een terreinverdeling: ik werk hier, jij daar, ik doe dit, jij onderneemt dat… Als stellen ouder worden, doen ze soms ineens altijd alles samen. Ik zeg altijd: “Zorg voor je eigen vluchtheuvel”. Het is belangrijk om lucht te hebben.’

‘Er zijn twee punten belangrijk: ten eerste making the right choice, ten tweede making the choice right. Over het eerste punt is wetenschappelijk onderzoek duidelijk: kies een partner die in zoveel mogelijk opzichten op je lijkt. Relaties hebben meer kans op succes als de partners gelijkenis vertonen qua afkomst, ontwikkeling, interesses, waarden, milieu, achtergrond, et cetera. Want samenleven is rondkomen met de verschillen tussen beiden. En daarom kan je beter bij aanvang iemand kiezen die zo weinig mogelijk van je verschilt. Het tweede punt – making the choice right – verwijst naar het feit dat we met elkaar moeten blijven spreken en ons voor elkaar moeten blijven inzetten. Ook al doen we dat soms met tegenzin. Ook al willen we soms iets anders dan onze partner: onderhandelen staat centraal. Blijf gevoelens uitwisselen en doe zo nu en dan dingen om je partner een plezier te doen. Niet alleen met woorden: actie is ook belangrijk.’

 ‘Heel eenvoudig: je partner is degene die je het meest nabij is; hij kent je het beste en kan je dus ook het meest kwetsen. We zijn als partners immers niet alléén maar vriendjes van elkaar. Er zullen altijd wrijvingen en conflicten zijn; die horen bij een goede relatie. Een goede relatie is een relatie waarin die conflicten worden opgelost. Daarvoor moet je met elkaar onderhandelen en proberen te komen tot een oplossing die je beiden goed vindt. Om zo’n compromis te bereiken moet je eerst het verschil op tafel leggen: benoem beide standpunten. Vervolgens moet je niet te vlug toegeven. Kijk ook naar wat je werkelijk kunt geven. Enkele radicale verschillen zijn niet overbrugbaar; de meeste verschillen zijn dat wel. Over het algemeen is onderhandelen de ruggengraat van de moderne relatie.’

‘Nee. Behalve onderhandelen is gevoelsuitwisseling heel belangrijk bij een conflict. Vertel je partner over je gevoelens. Dat geeft je partner de kans om met je mee te leven. En echt meeleven betekent niet dat je doet alsof je hetzelfde voelt. Het betekent dat je je verplaatst in de belevingswereld van je partner en gewicht hecht aan gevoelens van je partner die anders zijn dan de jouwe. Dan ontstaat er werkelijk gedeeld gevoel. Je begrijpt wat je partner voelt. En dat doet deugd – voor jou én je partner.’