D’Ancona over de wijsheid van senioren

Senioren krijgen vaak respect vanwege hun leeftijd; dat vindt Hedy d’Ancona maar niks. ‘Dat we geprezen worden, gewoon omdat we zijn blijven in- en uitademen? Bespottelijk.’ Liever ziet ze dat ouderen gewaardeerd worden om hun betekenis voor de wereld, omdat ze wijsheid combineren met helder denken. Onlangs schreef ze een boek over dit onderwerp: ‘Vrolijk verval’.

Tijdens het interview is Hedy d’Ancona (83) in Italië, dus we spreken elkaar aan de telefoon: ‘Ik hoop dat je het gesprek opneemt, anders kan je het bijna niet bijhouden, dat geratel van mij!’ Maar geratel is het allerminst. Ze weet haarfijn uit te leggen wat er volgens haar schort aan de beeldvorming rondom ouderen.

Ze heeft zelfs een boek geschreven over dat onderwerp: Vrolijk verval – ‘een verzameling plaatjes en kleine praatjes’, zoals ze het zelf noemt, die gaan over oud worden en de gangbare stereotyperingen daarover. ‘Als oud mens maak ik me daar boos over. Het lijkt zo aardig: die compassie, dat respect, die empathie. Maar in wezen drukt het ons in een hoek van deerniswekkende wezens. En dat doet onrecht aan een heel groot deel van de oudere mensen.’ Die beeldvorming over ouderen werd nóg eenzijdiger toen corona haar intrede deed, ondervond D’Ancona. ‘Toen werden we ook nog kwetsbaar. Alsof we alleen maar in een relaxfauteuil lagen te hunkeren naar een knuffel. Natuurlijk was corona zwaar, maar we zijn als leeftijdsgroep niet volkomen uitgerangeerd.’

Om dat te onderstrepen verwijst ze naar de cijfers: het CBS voorspelt een groei van 3 naar 4,8 miljoen 65-plussers tussen nu en 2040. ‘Ik ben ervan overtuigd dat ik niet alleen sta in mijn verontwaardiging. Als je ziet hoeveel ouderen er zijn… daar zitten zoveel mensen tussen die actief zijn, die midden in het leven staan. Kijk alleen al naar KBO-Brabant: 125.000 leden! Die mensen zijn geïnteresseerd, anders waren ze geen lid.’ Als politica heeft D’Ancona zich altijd ingezet voor de emancipatie van vrouwen, nu breekt ze een lans voor senioren. ‘Ik wil gelijke behandeling – altijd en voor iedereen. Bijvoorbeeld nu, aan de telefoon: ik wil “jou” zeggen tegen jou. Dat vind ik gezelliger. Maar als jij “u” zou blijven zeggen, dan zou ik ook “u” zeggen. Want ik ben voor gelijkheid.’ 

Haar boek gaat over die gelijkheid; over de emancipatie van ouderen. ‘Zelfbeschikking, zelfontplooiing – dat soort zaken moeten er ook zijn voor oudere mensen’, vindt ze. ‘Maar zolang er sprake is van een zachte uitsluiting, is die emancipatie er nog niet.’ In haar boek omschrijft ze die uitsluiting zo: Compassie en respect zijn de sleutelwoorden voor de gepaste omgang met oude mensen. Maar hoe fijn dat soms ook kan zijn, ik heb daar nooit om gevraagd: ik vind het veel prettiger om op voet van gelijkheid met anderen om te gaan. Ik ervaar die aparte, leeftijdgebonden aanpak eerder als een zachte uitsluiting.

Die uitsluiting van ouderen is iets Nederlands, vervolgt ze. In andere Europese landen en in Amerika nemen ze hun ouderen serieuzer. D’Ancona: ‘Hier in Italië bijvoorbeeld, zijn ervaren, oudere politieke commentatoren wekelijks op tv. En in Amerika hebben ze Joe Biden en Ruth Bader Ginsburg, de rechter die tot haar dood lid was van het Hooggerechtshof.’

In Nederland zien we dat soort oudere rolmodellen nauwelijks, vervolgt d’Ancona. ‘Terwijl ze er natuurlijk gewoon zijn – Van Agt, Terlouw, Tjeenk Willink… Maar hier zijn oudere rolmodellen vooral op tv als ze doodgaan. Dat is toch gek? Zeker als je bedenkt dat tv het voor een groot deel van ouderen moet hebben. En dat we dan met zo’n omvangrijke groep zitten te kijken naar jonge mensen die we vaak niet eens kennen. Je hoeft echt niet alle zendtijd vol te proppen met oudjes, maar we zouden wel wat vaker te zien mogen zijn als weldenkende mensen met wie je ook kunt lachen.’ 

Oudere rolmodellen zijn niet alleen prettig voor de ouderen zelf, ook voor jongere generaties zijn ze van waarde, vindt d’Ancona. ‘Om maar het modewoord van dit moment in de mond te nemen: laten we een inclusieve samenleving creëren. Een samenleving waarin mannen en vrouwen, gekleurde en blanke mensen, ouderen en jongeren het evenveel voor het zeggen hebben. Ieder mens heeft een eigen zienswijze: laten we accepteren dat dat een verrijking is.’

D’Ancona vindt Stéphane Hessel een mooi voorbeeld: een joodse Fransman die in 2010 – hij was toen 93 – een vlammend pamflet schreef met de titel Neem het niet!. ‘Hessel uitte daarin zijn verontwaardiging over de toenemende ongelijkheid en over de onderdrukking van de Palestijnen door Israël. Ik vind het zo goed, als mensen verontwaardigd blijven. Kwaad blijven. En niet denken: het zal mijn tijd wel duren. Als je dát denkt, verandert er niks.

Wij ouderen vormen een belangrijke, grote groep. En als de toenemende ongelijkheid ons niet aanstaat, dan moeten we ons daarover opwinden. Ongelijkheid op het gebied van wonen bijvoorbeeld: dat jonge mensen geen huis meer kunnen krijgen. Of ongelijkheid in het onderwijs: dat kinderen uit gegoede milieus betere perspectieven hebben doordat hun ouders bijles kunnen betalen. Ik geloof dat het goed is verontwaardiging te voelen. Goed voor je geest én de maatschappij. Ik weet heus dat wij ouderen de wereld niet kunnen veranderen, maar met niks doen of niks zeggen, bereik je sowieso niks. Ik geniet ervan als oude mensen zich blijven opwinden.’

Verontwaardiging is een douche voor de geest, geeft ze aan. ‘Maar om verontwaardigd te zijn, moet je eerst nieuwsgierig zijn. Weten wat er gebeurt in de wereld. Blijf dus lezen zolang je kan, of kies voor luisterboeken. Neem kennis van iets wat je niet wist. Blijf midden in de maatschappij staan. Ik ben echt niet voor een wereld waarin alleen senioren het voor het zeggen hebben, maar laat ze meedoen. Maak gebruik van hun ervaringen. Ik wil meer ouderen zien, omdat ik me met hen kan identificeren en we allemaal van hen kunnen leren.’ D’Ancona benadrukt: ‘Met verontwaardiging bedoel ik overigens niet de verongelijktheid die ook wel eens met ouderen wordt geassocieerd. Verongelijktheid om “ons pensioen”, “onze dit, onze dat” – dat bedoel ik niet. De focus daarop doet lijken alsof ons als leeftijdsgroep geen blik op de wereld meer is gegund. Ook dat is uitsluiting…’

Hoe vindt ze het zelf om ouder te worden? Ze aarzelt niet: ‘Een voorrecht. De fysieke mankementen accepteer ik, en ik heb het geluk dat die in mijn geval niet erg zijn. Als ik nu naar mijn benen kijk in de zon, zie ik dat ze niet meer egaal bruin worden. En ik heb rimpels. Maar echt, dat kan me niet schelen. Zolang ik op die benen kan staan en kan lachen met m’n rimpelgezicht hoor je mij niet klagen. Ik vind het leuk om oud te worden.’ 

Wat brengt het haar dan, ouder worden? ‘Er zijn mensen van mijn leeftijd die zeggen: “Ik voel me nog steeds 28.” Ik niet hoor, fysiek niet en in m’n kop niet. Ik voel me 83. Daar hoort bij dat ik me minder aantrek van wat anderen van me vinden. Met het ouder worden kan me dat steeds minder schelen. Dat voelt als een bevrijding.’

D’Ancona vervolgt: ‘En een ander voordeel van ouder worden, vind ik dat mijn onderscheidingsvermogen is aangescherpt. Sinds ik niet meer in de politiek zit, kan ik uitgesprokener zijn. In de politiek moet je samenwerken, onderhandelen. “Voor wat hoort wat” en “Rome is niet in één dag gebouwd” – dat zijn principes die de politiek beheersen. Ik kon dat ook, hoor: we denken nu eenmaal allemaal anders en je moet een manier vinden om samen door één deur te kunnen. Maar nu ik oud ben, ben ik daar niet meer door gebonden. Onomwonden kan ik mijn droom, mijn visie, mijn ideaal neerzetten. Heerlijk is dat.’