In gesprek over wetsvoorstel Voltooid Leven

Moeten 75-plussers die hun leven voltooid achten, dat zelf kunnen beëindigen – op een zelfgekozen moment met hulp? Als het aan het wetsvoorstel Voltooid Leven van D66 ligt wel. Maar Artsenfederatie KNMG vindt juist dat we moeten onderzoeken hoe we het gevoel van zinloosheid dat deze ouderen hebben, kunnen oplossen. Om te kijken wat senioren écht nodig hebben, gaat KNMG in gesprek met leden van KBO-Brabant.

In De Meerpaal in Eindhoven vindt een van de vier dialoogbijeenkomsten plaats die KBO-Brabant samen met de Artsenfederatie organiseert over het onderwerp voltooid leven. ‘Het is belangrijk dat er niet over, maar met senioren gesproken wordt: wat zijn hun wensen, zorgen en ervaringen?’, vindt Leo Bisschops, voorzitter van KBO-Brabant. Hij nodigt de deelnemers uit om zich vooral uit te spreken. ‘Elke mening is goed en de moeite waard om gehoord te worden. Er wordt na afloop dan ook niet gestemd; we zijn vooral op zoek naar verdieping.’

Binnen de huidige wetgeving zijn er diverse medische mogelijkheden om het leven te beëindigen: afzien van behandeling, palliatieve zorg/sedatie, hulp bij zelfdoding en euthanasie. Judith Wilmer, klinisch geriater van het Catherinaziekenhuis in Eindhoven, raadt de deelnemers aan om de eigen wensen rondom het levenseinde te bespreken met hun naasten. ‘Alleen een levenstestament of wilsverklaring is niet toereikend. Maak je wensen zo concreet mogelijk kenbaar. Want wat menswaardig is, betekent voor iedereen wat anders.’ Ze drukt de deelnemers op het hart om ook tijdig het gesprek met hun (huis)arts aan te gaan. ‘Medische beslissingen kunnen alleen worden gemaakt als je nog wilsbekwaam bent, en een hersenbloeding of ongeluk kondigt zich niet aan…’ Daarnaast mag een arts een verzoek tot euthanasie of hulp bij zelfdoding altijd weigeren. Wilmer: ‘Het is geen recht, maar een hulpvraag. Daarnaast zijn de afspraken die je met je arts maakt persoonsgebonden. Als je zorgverlener met pensioen gaat of vertrekt, dan zal je met een andere arts om tafel moeten.’

In 2020 is in opdracht van het kabinet een groot onderzoek* gedaan. Doel hiervan is bijdragen aan een wetenschappelijke basis voor zorgvuldig overheidsbeleid. ‘Indirect gaat het onderzoek over vragen als: welk lijden accepteren we als samenleving, welke plek moet een zelfgekozen levenseinde hebben, en welke complexe rol speelt eenzaamheid hierin?’, aldus onderzoekster Vera van den Berg. Opvallend aan de uitkomst vindt Van den Berg dat een wens tot levensbeëindiging zelden zwart-wit en onveranderlijk is: ‘De wens verandert nogal eens met de omstandigheden mee. Zo zei een man: “Geef mij in de winter maar een halve pil van Drion”. Maar in de zomermaanden, als hij geniet van de zon en het buitenleven, dan ziet hij het leven weer zitten.’

Veel KBO-leden geven aan de eigen regie over het leven belangrijk te vinden. Iemand zegt: ‘Ik vind dat ik het recht heb om eruit te stappen wanneer ik wil.’ Hij krijgt bijval van een andere deelneemster: ‘Ik begrijp het als een arts mij niet wil helpen, maar als ik het iemand vraag die geen arts is, dan is het strafbaar.’ Haar buurman vult aan: ‘Als ik voor de trein zou springen, zou ik anderen tot last zijn. Maar als ik op een humane manier wil sterven, dan komt daar heel wat bij kijken.’ Het gros van de deelnemers ziet een levensbeëindigingspil in het nachtkastje wel zitten. ‘Het geeft me een geruststellend gevoel. Ik wil niet zoals mijn broer in het verpleeghuis eindigen’, reageert een deelneemster. Dat hoeft volgens Wilmer binnen de huidige wetgeving ook niet: ‘Als senioren lijden door meerdere ziekten of medische kwalen die horen bij ouder zijn, kan euthanasie volgens de wet soms wel. Dit heet ook wel een “stapeling van ouderdomsklachten”.’

René Héman, voorzitter van de KNMG, vindt dat er risico’s kleven aan een zelfmoordpil. ‘De gevoelens van “voltooid leven” zijn doorgaans heel ambivalent en gaan vaak gepaard met mentale, fysieke en/of sociaal-economische problemen. En wanneer mag je zo’n pil innemen? Na dertig dagen, drie maanden, een jaar?’ Het begrip voltooid leven heeft volgens Gert van Dijk, adviseur ethiek van de KNMG, een te positieve lading. ‘In de praktijk gaat het vooral om kwetsbare mensen die verlies van zingeving ervaren. Moeten wij als samenleving dan niet eerst kritisch kijken naar hoe we deze mensen zich waardevol kunnen laten voelen, voordat we ze een pil verstrekken?’ Daar is het merendeel van de aanwezigen het mee eens. Een deelnemer reageert: ‘Als cliëntondersteuner zie ik dat schulden en eenzaamheid sombere gevoelens kunnen veroorzaken. Door mensen aandacht te geven kunnen zij weer opbloeien.’

De KNMG vreest dat het nieuwe wetsvoorstel ouderen het gevoel kan geven dat ze overbodig zijn. Bisschops is benieuwd of de deelnemers dit zo ervaren. Er wordt driftig ja geknikt. ‘Ik vind het leeftijdsdiscriminatie: waarom zou een 75-plusser wel mogen sterven en iemand van 50 jaar met hetzelfde probleem niet?’, vraagt een deelnemer zich af. Ook uit het onderzoek blijkt dat de wens tot levensbeëindiging niet samenhangt met leeftijd. Van den Berg: ‘Er is slechts een lichte stijging met het klimmen van de jaren. Bovendien blijken de achtergronden van de doodswens bij 55-plussers en 75-plussers vergelijkbaar.’

Een deelnemer is benieuwd of senioren nog invloed kunnen uitoefenen op de nieuwe regelgeving. Héman meent van wel: ‘Bundel jullie krachten en schrijf een open brief naar de Tweede Kamer. Maak jullie aanbevelingen en wensen kenbaar.’ Bisschops vraagt zich af of het wetsvoorstel van D66 eigenlijk niet te vroeg komt. ‘Over het onderwerp wensen rondom het levenseinde valt nog veel te discussiëren. Zouden we als samenleving dit onderwerp niet eerst verder moeten uitdiepen, voordat we tot wetgeving overgaan?’ KBO-Brabant heeft het laatste woord over het maatschappelijke vraagstuk in elk geval nog niet gezegd…