Jaarcongres KBO-Brabant: van zorgrobot tot omkijken naar elkaar

Wat zijn oplossingen om senioren langer gezond thuis te laten wonen? Om die vraag draaide het jaarlijkse KBO-congres op zaterdag 2 juli 2022. Verschillende sprekers deden hun zegje, onder wie minister Conny Helder voor Langdurige Zorg en Sport. ‘We moeten aan de slag, want dat kunnen we.’

‘Wat fijn dat we voor het eerst sinds corona weer te gast zijn in het mooie Provinciehuis in ’s-Hertogenbosch’, opent Leo Bisschops, voorzitter van KBO-Brabant, het congres Bouwstenen voor de toekomst. ‘We gaan het vandaag hebben over een belangrijk onderwerp: hoe kunnen we langer gezond thuis blijven wonen?’ Dat is nodig, legt hij uit, want er is sprake van vergrijzing en een toenemende zorgvraag. De tijd dat senioren bijna vanzelfsprekend naar een verzorgingshuis gingen is echt voorbij. Tegelijkertijd is er te weinig zorgpersoneel en zijn er niet eindeloos veel mantelzorgers. De verpleeghuizen en thuiszorg kunnen dit niet opvangen. Oplossingen moeten dus uit andere richtingen komen. In de vorm van zorg thuis, in een passende woning en woonomgeving, en met hulp van sociale netwerken.

Dagvoorzitter Arjo Kraak, bekend van Omroep Brabant, verwelkomt de minister. Mensen willen zo lang mogelijk zelfstandig thuis blijven wonen, dus het gaat vastlopen in de woonzorgsector, erkent Helder. Daar moeten oplossingen voor komen. ‘We moeten zuinig zijn op de 130.000 verpleeghuisplekken die we hebben. Als we de zorg in de thuissituatie goed organiseren, hebben we niet meer plekken nodig.’ Zo gelooft ze in ondersteunende technologie. ‘Ik denk aan hulpmiddelen om steunkousen aan te trekken en aan digitale herinneringen om medicijnen niet te vergeten. Het scheelt als daar geen zorgverlener voor hoeft langs te komen.’ Verder moeten senioren zich afvragen: wat heb ik over tien jaar nodig om goed te leven en wat kan ik daar nu al voor regelen? Zoals hun woning aanpassen en met mensen in hun omgeving het gesprek aangaan over toekomstige hulp. Probeer zo lang mogelijk de eigen regie te houden, vindt de minister. ‘Dus blijf bewegen, onderhoud je sociale contacten.’ Daarnaast kunnen we meer leren van lokale initiatieven, want die zijn er genoeg. Conny Helder put moed uit mooie voorbeelden, zoals het project in West-Brabant voor de ondersteuning van mantelzorgers. En Meierijstad buigt zich over de vraag hoe samen leven eruit moet gaan zien in de toekomst. Helaas duurt het soms jaren om nieuwe initiatieven of woonvormen van de grond te krijgen. ‘Ik ontken de problemen niet maar we moeten aan de slag, want dat kunnen we.’

Jeanne Maas (78) is een van de 350 be­zoekers in de zaal. Ze bezoekt het congres uit persoonlijke belangstelling. ‘Mijn man en ik wonen in een grote boerderij. Momenteel staan we voor de vraag: gaan we verhuizen of blijven we op de boerderij? Die beslissing willen we nemen nu we nog met zijn tweeën zijn, we hebben geen kinderen. We voelen wel iets voor een woonvorm waarbij je met senioren van verschillende leeftijden bij elkaar in een hofje woont, zoals de projecten van Stichting Knarrenhof. Daar doe je dingen voor elkaar. Mijn man houdt bijvoorbeeld van tuinieren en wil best voor iemand de tuin doen. Een ander kan dan voor ons boodschappen doen. Dat lijkt me wel wat.’ Naast Jeanne zit Willeke Loermans van KBO Galder-Strijbeek. ‘Ik kom hier voor inspiratie: hoe kunnen we onze leden motiveren om verbinding te maken met elkaar? We moeten dit probleem breed aanpakken, vind ik, vanaf de basis. Praat erover op scholen, zodat jongeren zich al bewust zijn. Maak er desnoods een leervak van.’

De sprekers na Conny Helder leggen uit hoe zij bezig zijn met oplossingen voor het woonzorgprobleem. Volgens Pauline Terwijn, voorzitter van de Raad van Bestuur van Pantein Zorggroep, hebben we het te weinig over de vraag ‘hoe blijf je als oudere zo vitaal mogelijk en ertoe doen?’ Daar moeten we ons volgens haar nu op richten, anders blijft de zorgvraag toenemen. ‘Het is goed om verbinding te zoeken met een leefgemeenschap. In De Gelderlander stond een mooi stuk over voorzorgcirkels (zie ook kader, red.). Als senioren samen zorgen dat ze gezond kunnen leven, kan de zorg daarbij ondersteunen.’ Terwijn laat de term ‘samenredzaamheid’ vallen, waarbij professionals samenwerken met oudere cliënten en hun netwerk, zoals mantelzorgers en familie. Zo houdt de oudere zelf de regie.

De pijler wonen is heel belangrijk in het woonzorgverhaal, vertelt spreker Karin Linders van woningcorporatie BrabantWonen. ‘Daarom bouwen we 2.000 wooneenheden. Maar we hebben meer nodig dan alleen stenen: ook inzet van technologie is belangrijk. In door ons ingerichte modelwoningen zie je technologische oplossingen die het langer thuis wonen vergemakkelijken.’ Linders pleit voor een goede mix in de wijken van mensen die elkaar versterken. In geclusterde woonvormen kunnen buren elkaar ontmoeten en helpen. ‘Zoals studenten die met korting in een complex kunnen wonen door hun oudere buren met van alles te helpen.’ Rik Compagne, wethouder volkshuisvesting in Meierijstad, vertelt hoe zijn gemeente hard nadenkt over de inrichting van de sociale ruimte. ‘Met pilots willen we uitvinden hoe we het beleid moeten aanpassen. Zo loopt er nu een pilot met scootmobielstallingen.’

Tussen de sprekers door kijkt het publiek naar filmpjes met eventuele oplossingen. Zoals een item van het Jeugdjournaal over zorgrobot SARA. ‘Ik vind haar lief’, zegt een 95-jarige vrouw in het verpleeghuis waar SARA de medewerkers ondersteunt. ‘De zorgrobot moet een aanvulling zijn op de zorg en geen vervanging’, reageert Pauline Terwijn. ‘Net zoals je nu de ene keer je arts via het beeldscherm of de telefoon spreekt en de andere keer live in de spreekkamer.’ Ook is er een filmpje over een verbouwd boerenerf in Tilburg waar een groep senioren op een prettige manier samen oud hoopt te worden. Dit ziet er geweldig uit, reageert Karin Linders, maar het vraagt jaren van voorbereiding. ‘Wij staan ervoor open maar het gebeurt nog niet op grote schaal.’ Ook Leo Bisschops ziet bezwaren: ‘Het is niet voor iedereen weggelegd, er zijn nog te veel regels om het te laten slagen. Daar moet de overheid iets aan doen.’ Het project Goed voor elkaar in Asten draait om het creëren van een netwerk, is te zien in een ander filmpje. ‘Je moet op tijd beginnen je netwerk samen te stellen, en wel als je nog prima in orde bent’, zegt de initiatiefnemer tijdens een wijkbijeenkomst voor bewustwording. ‘Dan kun je erop terugvallen als het ooit nodig is.’

Arjo Kraak leidt het kringgesprek, waarbij mensen uit de zaal de sprekers vragen kunnen stellen. ‘Kunnen we vrijwilligers niet iets laten verdienen in ruil voor zorgdiensten?’, is een suggestie uit de zaal waarop door veel mensen instemmend wordt geknikt. ‘Wat als je geen netwerk hebt?’, is een volgende vraag. ‘Daarom moeten we omkijken naar elkaar’, antwoordt Pauline Terwijn. ‘Gaan de gordijnen niet open bij de buurvrouw, bel dan de wijkverpleegkundige. Ook moeten zorgverleners uit hun hokjes komen. Bij financiële problemen moet een wijkverpleegkundige niet zeggen: “Dit is mijn pakkie-an niet”, maar zorgen dat er iemand van de gemeente betrokken raakt.’

Na de lunch is er nog van alles te doen. Zo treedt cabaretgroep Sijbers & Zo (voorheen cabaretgroep Blue Stars, red.) op en in verschillende zalen kunnen de aanwezigen workshops volgen, bijvoorbeeld over woongroepen op voormalige boerenerven, voorzorgcirkels en over de vraag hoe je zorg voor elkaar regelt in een bestaande buurt. In de hal van het Provinciehuis is een publieks-informatiemarkt. De bezoekers steken hun licht op bij kraampjes over bouwprojecten, sociale initiatieven, technische snufjes om langer thuis te blijven wonen en gezonde voeding. Bij een kraam over vitaliteit kunnen ze stokken vangen en zo hun reflex-snelheid testen. Dat valt nog niet mee, zo is te zien aan een man die steeds net te laat is om de stok te pakken, terwijl zijn vrouw er lachend bij staat. Diny (72) loopt met haar man langs de kraampjes. Wat vindt ze van deze dag? ‘“Samenredzaamheid” vind ik een bijzonder woord om over na te denken. Ik vond het interessant om bijzondere vormen van wonen te zien, maar ik weet niet of ik daar geschikt voor ben want ik ben erg gesteld op mijn privacy. Liever zou ik thuis zorg inhuren als dat ooit nodig is. Maar misschien valt er niets meer te kiezen als het zover is.’ Lachend: ‘Dat is dan maar zo.’

Eén ding is duidelijk geworden vandaag: naast de overheid moeten senioren het zelf doen. Aan het einde van het congres pleit Leo Bisschops ervoor de overheids- en particuliere initiatieven sterker te maken en te versnellen. ‘Begin bij de mensen zelf, dan krijg je betere oplossingen. Brabant is rijk aan sociale kracht. KBO-Brabant heeft 120.000 leden, wij kunnen onze sociale kracht benutten om het probleem op te lossen. We hebben 10.000 vrijwilligers die willen helpen. Ik zou zeggen: laten we niet op onze krent gaan zitten.’