‘Grip op geld geeft rust’

Veel mensen gaan niet verstandig om met geld. Ze geven het bijvoorbeeld uit aan onnodige verzekeringen, durven juist niets uit te geven of laten toeslagen liggen waar ze recht op hebben. Budgetcoach Eef van Opdorp zag de afgelopen jaren verschillende types ‘geldbrein’ langskomen en schreef er een boek over. Ze gunt iedereen financiële zorgeloosheid – zeker in tijden van energiecrisis en extreme inflatie.

Zij koos niet voor een loopbaan die in het teken stond van geld, het geld koos eigenlijk voor haar, zegt Eef van Opdorp. Ze publiceerde dit voorjaar het boek Gek van geld, over ‘een positieve relatie met je financiën’, en is al jaren budgetcoach. Ze begon haar loopbaan bij een ouderenbond, waar ze een project leidde over ouderenadvisering. ‘Het viel me op dat veel senioren – met name vrouwen – geen idee hebben wat er in hun huishouden binnenkomt en wat er uitgaat. Daarnaast zie je bij senioren helaas vaak financiële uitbuiting, meestal door iemand uit de naaste omgeving. Heel naar.’

In haar studententijd had ze een bijbaan bij een woningcorporatie. Ze hielp mensen om huurtoeslag aan te vragen en was verbaasd over hoeveel toeslagen mensen laten liggen. ‘Ik mocht mensen eigenlijk alleen helpen bij de huurtoeslag, maar ik keek toch altijd na of ze ook recht hadden op andere regelingen. Uit onderzoek blijkt dat maar liefst 30 procent van de mensen geen gebruikmaakt van de regelingen waar ze recht op hebben. Dat is ongelooflijk veel! En ergens ook weer niet gek, want het Nederlandse toeslagenstelsel is zó ingewikkeld. Zeker voor senioren. Nu ook weer met de energietoeslag: die moet je digitaal aanvragen. Als dat niet lukt, moet je zelf naar een wijkcentrum om een formulier op te halen en het vervolgens ingevuld weer terug te brengen. Onhandig! Tegelijk roep ik iedereen op om er wél werk van te maken en daar desnoods hulp bij te vragen. Die energietoeslag bedraagt dit jaar in totaal namelijk wel 1.300 euro.’

Van Opdorp ergerde zich zó aan het gebrek aan geldbewustzijn en het vele geld dat niet terechtkomt bij de mensen die er recht op hebben, dat ze uiteindelijk koos voor een baan als budgetcoach. ‘Ik had geen economie gestudeerd en dat heb ik ook met opzet zo gehouden. Ik wilde, zeker als het over toeslagen gaat, alles zelf uitvinden. Want dat is de gedachte achter die toeslagen: iedereen moet het zelf kunnen.’ Dat blijkt soms nog niet mee te vallen, maar gelukkig zijn er inmiddels diverse websites die mensen op weg helpen (zie kader ‘Zo ziet u waar u recht op hebt’ op pagina 13).

Nu ligt haar derde boek dan in de winkel. ‘Eigenlijk mijn eerste échte boek’, zegt ze. In haar eerste boek keek ze vooral naar de balans tussen uitgaven en inkomsten, haar tweede boek ging over de financiële opvoeding van pubers. In het derde boek komt zo’n beetje alles samen wat met geld te maken heeft. ‘Als we ons geldbrein onderzoeken, gaat dat namelijk over veel meer dan onze portemonnee en bankrekening. Financieel gedrag wordt ook bepaald door de rol die geld in onze jeugd en onze opvoeding speelde en door psychische patronen. Durven we bijvoorbeeld eerst voor onszelf te zorgen en dan pas voor een ander? Of zijn we juist gewend onszelf weg te cijferen?’

Van Opdorp beschrijft acht verschillende geldtypen. Onder ouderen ziet ze vooral de Struisvogel en de Sint-Bernard. ‘De Struisvogel is iemand die de financiën ooit allemaal goed heeft geregeld en er sindsdien niet meer naar omkijkt. En zo kan het gebeuren dat je op je 85ste nog altijd elke maand 65 euro van je AOW betaalt aan een rechtsbijstandsverzekering die je echt niet nodig gaat hebben. Typisch Struisvogel is ook dat je niets durft te veranderen omdat je bang bent dat er dan iets helemaal verkeerd gaat. Je durft bijvoorbeeld, met de kindertoeslagaffaire in het achterhoofd, geen toeslagen aan te vragen waar je simpelweg recht op hebt.’ 

De Sint-Bernard is iemand die meer uitgeeft dan verantwoord is, maar niet aan zichzelf. ‘Dit zijn de mensen die een lening afsluiten voor hun broer of hun kind terwijl ze zich dat eigenlijk niet kunnen veroorloven. Ze kunnen zelf bijna geen boodschappen meer doen omdat ze hun geld aan iemand anders geven. Met andere woorden: ze durven niet eerst voor zichzelf te zorgen en dan pas voor iemand anders.’

Een geldpatroon dat soms al jarenlang gewoon is, is lastig te doorbreken, zeker op oudere leeftijd. ‘Maar waarom zou je 100 euro voor een tv-abonnement betalen omdat je dat ooit zo hebt afgesloten? De tijden zijn veranderd. En als je ooit een aanvullende tandverzekering hebt afgesloten, maar inmiddels een kunstgebit hebt, waarom dan doorbetalen? Per maand 40 euro besparen, is 480 euro op jaarbasis. Nee, veranderen is niet fijn, maar in dit soort gevallen zou ik er toch maar even zin in krijgen.’ 

Voor met name senioren is het vaak te veel gevraagd om zelf de geldzaken grondig door te nemen, weet Van Opdorp. ‘Het is de verantwoordelijkheid van ons allemaal om hen daarbij te helpen: als kinderen, kleinkinderen, vrijwillige ouderenadviseurs. Bied je hulp aan, zéker als je denkt dat iemand het financieel moeilijk heeft. Het kan de ander een enorme opluchting geven als je in zo’n situatie hulp aanbiedt.’ De signalen kunnen subtiel zijn. ‘Misschien komt iemand ineens niet meer bij de bingo en blijkt dat dat is omdat hij of zij de koffie niet meer kan betalen. Vráág ernaar.’ Voor de oudste generatie kan het moeilijk zijn om over geld te praten, maar onmogelijk is het zeker niet, zegt Van Opdorp. ‘Ik herinner me dat ik een keer een lezing gaf in een grote zaal vol met ouderen. Na afloop wás het me toch een gekwetter bij de koffie. En reken maar dat het over geld ging. Soms is er even iemand anders nodig om het onderwerp bespreekbaar te maken.’

Ze begon twee jaar geleden met haar boek, niet wetend dat haar verhaal op het moment van publicatie wel heel actueel zou zijn, met de torenhoge energieprijzen en de ongekende inflatie. ‘Eén op de drie huishoudens heeft op dit moment moeite om rond te komen. Eén op de drie! Daar zitten mensen bij die al jarenlang aan het puzzelen zijn en al heel lang zo efficiënt mogelijk omgaan met hun lage inkomen. Die groep heeft simpelweg de hulp van de overheid nodig. Maar er is ook een grote groep die zich niet goed bewust is van wat er binnenkomt en wat er uitgaat en die nog veel te winnen heeft, bijvoorbeeld op het gebied van verzekeringen, gemiste toeslagen of te grote giften.’

Mensen met financiële problemen wachten gemiddeld vijf jaar voor ze om hulp vragen, vertelt Opdorp. ‘Ouderen misschien nog wel langer, vrees ik. Daar kunnen we samen iets aan doen. Als je krap zit: neem je financiën door of vraag je kinderen of een vrijwillige ouderenadviseur om dat met je te doen. Als je genoeg hebt: deel je kennis en kunde om anderen te helpen. Het kan zoveel rust geven.’