Stef Bos: ‘Vanaf je zestigste heb je eindelijk tijd om te worden wie je bent’

Stef Bos is bekroond zanger en liedschrijver, in Nederland vooral groot geworden door Papa en Is dit nu later. Samen met zijn gezin woont hij een deel van de tijd in België en een deel in Zuid-Afrika. Hij ziet grote verschillen tussen hoe men in Zuid-Afrika omgaat met ouder worden en hoe wij dat hier doen. ‘Of ik me zorgen maak? Nee, dan maak ik het te groot. Ik ben een optimist.’

In maart komt zijn album Bitterlief uit, dat gaat over je maskers laten vallen als je ouder wordt. Bos vertelt dat hij dit album niet op een andere leeftijd had kunnen maken. ‘Als je jong bent, dan wil je de hemel bestormen. En dat is mooi, dat moet je ook doen. Ik was altijd voor mezelf uit aan het rennen, het kon me niet snel genoeg gaan. Nu loop ik gelijk met mezelf en dat is behoorlijk aangenaam moet ik zeggen.’

Bos verdeelt zijn tijd tussen België en Zuid-Afrika en is ook vaak in Nederland te vinden. De kinderen gaan in beide landen naar school. Bos ziet dat ouderen in Zuid-Afrika veel meer bij de maatschappij worden betrokken dan hier. ‘Hier lijkt het soms alsof je na je vijfenzestigste op een zijspoor wordt gezet. Soms ook wel vanuit goede bedoelingen: jij hebt hard genoeg gewerkt, nu hoeft dat niet meer. Maar in Zuid-Afrika worden ouderen veel meer betrokken bij de opvoeding van de kinderen. En niet het gezin, maar de famílie is de hoeksteen van de samenleving. Dat vind ik mooi.’

‘Mijn vrouw is Zuid-Afrikaanse en toen haar moeder overleed, was het geen vraag wat er met mijn schoonvader zou gebeuren. Die werd gewoon onderdeel van ons gezin. Dat was met mijn vader anders. Die heeft tot het einde toe een behoorlijk goede gezondheid gehad en wilde – net als veel van zijn generatiegenoten – de kinderen niet tot last zijn. En dus vertrok hij naar een verzorgingstehuis. Als ik nu in die situatie zou zitten, zou ik zeggen: pap, kom gewoon bij ons, dan bouwen wij een stuk aan ons huis vast. Dat zit bij mijn vrouw veel meer in de cultuur ingebakken.’

De economische omstandigheden zijn in Zuid-Afrika natuurlijk ook heel anders. ‘Mijn schoonvader is 76 en hij werkt gewoon nog. Hij wil dat zelf graag, maar het zou ook niet anders kunnen. Een oudedagsvoorziening heb je daar eigenlijk niet. Er is veel armoede en ongelijkheid, maar ook een samenleving die minder goed geregeld is. Daar moeten mensen ongelooflijk inventief zijn om te overleven, waardoor je afhankelijk bent van de gemeenschap.’ Dat de gemeenschapszin groot is in Zuid- Afrika, merkte Stef ook toen zijn zoontje begin vorig jaar door een auto-ongeluk in het ziekenhuis belandde. Een angstige tijd volgde. ‘Zeker anderhalve maand lang stond er elke dag eten voor onze deur. Ik dacht: wat krijgen we nou? Mensen om ons heen hadden een heel systeem opgezet, waardoor wij niet hoefden te koken. In België en Nederland zal dat in bepaalde gemeenschappen ook wel gebeuren, maar vaker zie je dat het wordt overgelaten aan instanties.’

‘Hier hebben we sowieso alles veel meer geïnstitutionaliseerd, zeker als het gaat om ouder worden. En dan lijk je gewoon niet meer mee te tellen. Ik ben net de 60 voorbij, dus voor mij is dit voorlopig nog niet aan de orde. Maar ik vind het jammer en ook wel zorgelijk.

Bos spreekt gepassioneerd hoe dat anders kan. ‘Ik voel – in alle culturen – dat mensen met een heel leven achter de rug, ongelooflijk goede adviseurs zijn. Mijn vader ook, tot zijn 92ste voerden we goede gesprekken over waar ik mee bezig was. Onze samenleving zou er toch geweldig mee gediend zijn, als we mensen die al een weg hebben afgelegd, iets laten vertellen over die weg. Als je naar de huidige politiek kijkt, dan ontbreekt het aan een paar wijze mensen. Er zijn hele groepen mensen die absoluut in staat zijn om de boel te regelen. Stuurmannen noem ik dat. Maar het ontbreekt ons aan kapiteins die de sterren kunnen lezen. En ik heb het nu over politiek, maar dit geldt ook zeker voor scholing en opvoeding. Kinderen kunnen toch zoveel meer leren van de geschiedenis van hun opa’s en oma’s en hoe zij tegen de samenleving aankijken, dan van jaartallen uit een boek?’

‘In Zuid-Afrika worden ouderen veel meer betrokken bij de opvoeding van de kinderen, dikwijls om economische redenen. Als kind leer je dan je opa en oma goed kennen, wat in mijn ogen heel belangrijk is voor je identiteitsvorming. Als je later een keer met jezelf in de knoop zit, dan ligt een deel van het antwoord bij je voorouders. Wil je weten waar je naar toe moet? Kijk dan waar je vandaan komt.’

Volgens Bos gaat het te veel over wat ons verdeelt. ‘Culturele achtergrond, seksuele voorkeur, voor of tegen dit en dat, black lives matter, boerenprotesten. Alles is bezig om ons te verdelen. Dan wordt het spannend als we elkaar tegenkomen. We dachten heel lang dat we open waren, Nederland als tolerant land. Nu vallen we een beetje door de mand.’

Of hij zich zorgen maakt? ‘Nee, dan maak ik het te groot. Ik ben een optimist. De momenten dat ik zelf door de mand viel, waren de beste momenten. Dat is namelijk de eerste stap naar bewustwording. Als we ons afvragen: klopt het wel wat we doen? Dan is er ook verandering mogelijk. Pas als we denken dat we op de goede weg zitten, dan gaat het dikwijls mis. En ik geloof echt: er is meer wat ons verbindt dan wat ons scheidt.’

Hoe kijkt Stef Bos zelf tegen ouder worden aan? ‘Ik vind het een loutering. Ik zit nu meer op de top van mijn mogelijkheden dan dertig jaar geleden. Als je topsporter bent, of operazanger, dan is dat anders. Maar bij mij geldt: hoe meer ik meemaak, hoe gelaagder mijn liedjes worden. Ik begrijp een liedje als Papa nu veel beter dan dertig jaar geleden. Dat is gek hè? Ik heb het toch zelf geschreven? Maar een lied schrijven en een lied zingen zijn twee verschillende beroepen. En die vallen tegenwoordig veel meer samen.’

Voor Bos zit de schoonheid van ouder worden ook in het idee dat je je maskers kunt laten vallen. ‘Dat je kunt zijn wie je bent. Mijn advies aan mensen die net in deze fase beland zijn: pak die tijd daarvoor. Ik werk nog behoorlijk hard, maar ik voel me minder opgejaagd. Ik weet dat mijn lichamelijke apparaat minder wordt, dat merk ik ook al een beetje. Maar het apparaat in mijn hoofd begint juist een stuk beter te functioneren.’

Dat zijn lichaam niet eindeloos meegaat in zijn tempo, merkte Bos voor het eerst echt rond zijn veertigste, toen hij stemproblemen kreeg. ‘Ik had veel te hard gewerkt en je lichaam pakt je dan op je meest kwetsbare plek, in mijn geval mijn stem. Ik zat een half jaar in een donker gat en had geen idee hoe ik eruit moest komen. Het fijne van ouder worden is dat je door dat soort ervaringen een aantal parameters ontwikkelt. Dan weet je wanneer je iets niet moet doen of bij wie je niet moet gaan zitten, omdat het vooral energie gaat kosten. Ik weet nu dat, als ik het aan voel komen, ik op de rem moet gaan staan in plaats van gas te geven.

Waar wil Stef Bos zijn als hij echt oud is? ‘Ik zal tot het laatst proberen mijn twee werelden te combineren. Die passen in mijn hoofd en in mijn hart perfect bij elkaar. Ik hoor net zo veel hier als in Zuid-Afrika. Als ik heel eerlijk ben, zou ik het wel erg missen als ik niet meer in Nederland kan zijn. Dan mis ik de spiegel om in te kijken wie ik ben. Als ik ergens moet worden begraven, dan in Zuid- Afrika of in Nederland, niet in België. Hoewel ik daar heel graag ben, ben ik altijd een buitenstaander gebleven. Dat kan soms ook juist een fijne positie zijn.’

Ik voel dat dit de rijkste fase van mijn leven is. Als ik optreed heb ik alleen de grote lijn in mijn hoofd, ik heb niet meer alles uitgeschreven zoals ik vroeger deed. En ik heb me nog nooit zo vrij gevoeld op het podium.’

Beeld: Janita Sassen