Seks op latere leeftijd

Seks en intimiteit is van alle leeftijden, dus ook voor ouderen. Het is leuk en fijn om te doen, en het is ook nog eens goed voor de fysieke en mentale gezondheid. Toch wordt er maar weinig gesproken over seks op latere leeftijd. Waarom is het nog zo’n taboe?

Ouderen doen niet aan seks. Dat is een gedachte die zich in onze hoofden heeft genesteld. Ouder worden is niet sexy. Naarmate de jaren vorderen worden mensen gerimpelder, gaat de huid hangen en kunnen er lichamelijke klachten optreden. Dat wordt niet geassocieerd met seksualiteit. Onzin, vindt Sandra Hock. Zij is seksuoloog met een eigen praktijk en is daarnaast werkzaam in verpleeghuizen. ‘Seksualiteit en intimiteit horen bij het leven. Of u nu jong of oud bent: het is belangrijk voor de kwaliteit van leven. Als iemand liefdevol bejegend wordt en zich gezien en gewaardeerd voelt, draagt dat bij aan positief welbevinden.’

Maar waarom wordt er dan nog zo weinig over gesproken? Voor een kwart van de ouderen is seks een lastig onderwerp om over te praten. 78 Procent van de ouderen geeft aan dat het in hun leven (zeer) ongebruikelijk was om over seks en intimiteit te praten.¹ ‘Als u vroeger niet hebt geleerd om over dit onderwerp te praten, dan is dat op latere leeftijd ook lastig. Ik zie het ook in mijn eigen praktijk. Ik krijg maar weinig aanvragen van ouderen, het zijn juist de jongvolwassenen die de weg naar een seksuoloog weten te vinden. Toch merk ik dat ouderen zich gehoord voelden in een een-op-een gesprek. Ze zijn dan juist heel open over hun wensen.’ In verpleeghuizen is seksualiteit weinig onderwerp van gesprek. ‘Het is een ongemakkelijk onderwerp voor jonger zorgpersoneel. Daar leeft soms het beeld dat ouderen niet aan seks doen. Ik heb bijvoorbeeld meegemaakt dat er op de vragenlijsten die ingevuld moeten worden bij het onderwerp seksualiteit “niet van toepassing” staat. Omdat het gewoonweg niet besproken wordt. Jongeren vinden het gênant om erover te praten. Het is heel triest dat een oudere – met of zonder een ziekte – niet meer als seksueel wezen wordt gezien. Als seksuoloog in de ouderenzorg geef ik daarom ook scholing aan zorgpersoneel, zodat het een toegankelijker onderwerp wordt. Het is belangrijk dat signalen van behoeften worden opgepikt en ernaar gehandeld wordt. Het bespreekbaar maken is de eerste stap,’ vertelt Hock.

Helaas is er in verpleeghuizen vaak weinig aandacht voor privacy, iets wat zeker in zo’n setting noodzakelijk is om ongestoord intiem te zijn. Dat is niet het enige wat intimiteit kan belemmeren. ‘In een verpleeghuis zijn de eenpersoonskamers voorzien van een eenpersoonsbed. Een tweepersoonsbed kan vaak niet in verband met de zorg. Een koppelbed kan hiervoor de oplossing zijn. Daarnaast kan de deur in een verpleeghuis vaak niet op slot, en loopt het personeel weleens zonder te kloppen binnen. Een gordijn voor de deur kan al een barrière bieden. Een bordje met Niet storen haalt alsnog alle privacy weg, omdat men toch snel weet wat er achter de deur gebeurt. Dat zorgt voor verlegenheid. Mensen moeten de deur dicht kunnen doen en daarna kunnen doen wat ze willen. Of dat een intiem gesprek, geslachtsgemeenschap of lang knuffelen is. Elke vorm van intimiteit is lastig in een verpleeghuis, er wordt te weinig rekening mee gehouden. En het fysieke contact wat er wel is, is vaak functionele aanraking. Een arm om je heen. Dat is heel wat anders dan wanneer iemand je intiem knuffelt of zoent.’

Ouderen die thuis wonen zijn vaak op latere leeftijd nog wel seksueel actief. Als een partner ziek wordt, stopt echter het seksuele leven vaak ook. Toch hoeft dat niet. ‘Als een partner bijvoorbeeld halfzijdig verlamd raakt of Parkinson krijgt, dan zijn er zeker nog mogelijkheden om intiem te zijn. Het is belangrijk om in elke situatie het gesprek met elkaar aan te gaan. Voer dat gesprek niet in bed, maar bijvoorbeeld bij een kopje koffie. Praat over jullie wensen en behoeften. Als jullie altijd op dezelfde manier actief zijn geweest, is het wellicht lastiger om creatief met de situatie om te gaan. Nu de situatie aan het veranderen is, moeten jullie inventief zijn. Leg de focus op wat wél mogelijk is. Het is ook belangrijk om te praten over wat het verlies van intimiteit met jullie doet en wat intimiteit voor jullie is. Dat gaat niet alleen over gemeenschap, maar ook over kussen, knuffelen en samenzijn. En hoe laten jullie lijfelijk merken dat jullie om elkaar geven? Ouder worden brengt lichamelijke ongemakken met zich mee. Mannen kunnen erectieproblemen krijgen, vrouwen kunnen last hebben van verminderde lubricatie of veranderde zin. Ook medicijngebruik kan van invloed zijn. Wat merken jullie daarvan? Al deze dingen zijn belangrijk om over te praten.’

Een groot deel van de ouderen (77 procent) vindt dat seks hebben gezond is en dat een bevredigende seksuele relatie belangrijk is voor een langdurige relatie (70 procent). Toch krijgt het seksleven gemiddeld het cijfer 4,6. Ouderen die geen partner (meer) hebben, halen het gemiddelde sterk omlaag.2 Vooral de intimiteit en warmte van een partner wordt gemist, niet zozeer het seksuele contact. Sommige ouderen willen wel weer een nieuwe partner ontmoeten, anderen hebben meer behoefte aan ‘gewoon’ contact met mensen. En als de behoefte er wel is om seksueel actief te blijven, dan zijn er verschillende mogelijkheden. ‘Soloseks is een optie, daar moet u wel voor openstaan. Ik zie bijvoorbeeld dat dit bij een oudere generatie niet tot de mogelijkheden behoort door de invloed van het geloof of door normen en waarden waarmee iemand is opgegroeid. Wilt u graag een nieuwe partner omdat u zich eenzaam voelt? Ga dan vooral op zoek. Dat kan met datingapps, maar ook via verenigingen en sociale activiteiten waar leeftijdsgenoten zijn.

Seksuele activiteit en intimiteit zijn niet alleen leuk, maar hebben ook een positieve invloed op het fysieke, mentale en emotionele welzijn. ‘Door aanraking komt een hormoon vrij dat een bijdrage levert aan het geluksniveau. Die geluksstofjes blijven vrijkomen in een gezond brein, ook als het lijf en brein ouder worden. Die stofjes zorgen ervoor dat u een warm gevoel krijgt als u geknuffeld wordt en vlinders in de buik krijgt. Aanraking en nabijheid is heel belangrijk voor de gezondheid.’ Sandra Hock pleit ervoor dat seksualiteit en intimiteit bij ouderen en het praten daarover genormaliseerd wordt. ‘Blijf gewoon seksueel actief als u dat wil. Op het moment dat bepaalde posities of handelingen niet meer kunnen, ga dan op zoek naar andere mogelijkheden. Er zijn allerlei hulpmiddelen die dan kunnen helpen. Onderzoek samen wat u belangrijk vindt en heel belangrijk: blijf erover praten. Daarnaast moet seksualiteit en intimiteit bij ouderen vaker onderwerp van gesprek zijn in de ouderenzorg. Seksuologen kunnen hierbij helpen. Het is zo belangrijk voor het welzijn van mensen.’

Beeld: shutterstock