Ziek door armoede

Artsen, ziekenhuisdirecteuren, hoogleraren en tientallen andere organisaties pleiten voor onmiddellijke actie. Het kabinet moet voor bestaanszekerheid zorgen, stellen ze in een brandbrief aan minister Carola Schouten (Armoedebeleid) en staatssecretaris Maarten van Ooijen (Volksgezondheid). De ondertekenaars willen dat alle Nederlanders gelijke kansen krijgen op een zo gezond mogelijk leven. En dat begint bij een stabiel en toereikend inkomen.

Want ga maar na. Een zak chips kost 1,29 euro. Een kleine bloemkool kost 2,99 euro. Als u ieder dubbeltje moet omdraaien, is de keuze snel gemaakt. De goedkope keuze is vaak de ongezonde keuze. En dat terwijl uw leefstijl en uw sociale en fysieke omgeving voor bijna 70% uw gezondheid bepalen. De impact van medische zorg is maar 11%. Mensen worden letterlijk ziek door armoede.

Seniorenconsulent Hans van Dijk (71) herkent dat helemaal. Al twaalf jaar helpt hij zijn dorpsgenoten in Gemert bij het aanvragen van bijvoorbeeld huishoudelijke hulp of energietoeslag. Het zijn gesprekken waarbij het huishoudboekje vaak op tafel komt. En dan wordt hij wel eens moedeloos van wat hij ziet. ‘Mensen denken dat we het goed geregeld hebben in dit land, maar ik zie enorme armoede. Ook onder mensen die een AOW en een klein pensioen hebben. Er hoeft maar íets dwars te zitten en zij zakken door hun hoeven.’

Sinds een jaar of vijf begeleidt Van Dijk een licht dementerende man. ‘Laten we hem Karel noemen’. Met zijn AOW en een paar honderd euro pensioen had hij het niet breed in zijn huurwoning, maar hij kon het redden. Van Dijk hielp hem met het aanvragen van hulp bij het huishouden, wijkverpleging en warme maaltijden. ‘Dat ging een poosje goed. Maar Karel raakte steeds meer in de war. Hij vergat zijn pincode. Hij kreeg zijn tv niet meer aan. Hij ging steeds vaker een beroep op ons doen.’

Van Dijk en de wijkverpleegkundige konden uiteindelijk niet anders dan meer hulp inschakelen. De rechter wees een bewindvoerder en een mentor aan. ‘Maar omdat Karel net te veel inkomsten had, moest hij deze kosten zelf betalen. Dat gaat om een paar honderd euro per maand. En toen kwam hij in de knel. Hij had geen geld meer voor kleding of een nieuw matras. En dan ga je beknibbelen op voedsel. Hij at alleen nog krentenbollen en die warme maaltijd.’

Van Dijk zag het met lede ogen aan. Geld voor een kopje koffie in een café was er niet meer. Dus Karel werd steeds eenzamer. ‘Medisch was het goed geregeld. De wijkzuster kwam. Hij kreeg op tijd zijn medicijnen. Maar maatschappelijk en financieel ging hij achteruit. En het gevolg was vereenzaming en een slechte gezondheid.’

Het dieptepunt werd eind vorig jaar bereikt. Per 1 januari zou de prijs van de warme maaltijden stijgen. ‘Dat kon Karel niet meer betalen. Zijn bewindvoerder vroeg zich toen af of het eigenlijk wel nodig was om soep te eten. Als de soep eraf kon, scheelde dat namelijk weer in de kosten.’ Van Dijk is er nog steeds stil van. ‘Hoe schrijnend is dat. Karel zakte door de bodem van de bestaanszekerheid heen. Hij kreeg een blaasontsteking, een delier, viel van de trap. Gelukkig kon hij in februari worden opgenomen in een verpleeghuis. Daar is hij niet meer alleen en ook financieel is hij nu beter af.’

‘Voor artsen is het dweilen met de kraan open’, zegt voorzitter René Héman van artsenfederatie KNMG. ‘Een kind met astma krijgt een puffer, maar zou eigenlijk uit dat schimmelige huis weg moeten. Een patiënt ligt nachtenlang wakker van zorgen om zijn inkomen. Hij krijgt slaappillen, terwijl de oorzaak van zijn zorgen blijft bestaan.’

Van Dijk denkt aan een andere dorpsgenoot. ‘Laten we hem Wim noemen’. Wim is bijna zijn hele AOW kwijt aan huur, servicekosten, energie en zorg. ‘Hij kan niet zelf koken, maar elke dag 11 of 12 euro betalen voor een maaltijdservice kan hij ook niet. Dus hij eet steeds ongezonder en uiteindelijk krijgt hij wat aan zijn gebit. Zijn verzekering vergoedde maar een deel van de tandartskosten. Hij moest nog 1.400 euro zelf ophoesten. Dat is toch één grote brok ellende?’

Van Dijk kon voor Wim een beroep doen op bijzondere bijstand van de gemeente. ‘Dat bedrag is gelukkig uiteindelijk betaald. Maar we hebben met elkaar een heel doolhof aan toeslagen gecreëerd. Ik kan zó zes organisaties opnoemen waar je je weg moet kennen. Dat gaat Wim of Karel nooit alleen lukken. Ik heb er zelf al moeite mee.’

De ondertekenaars van de brandbrief pleiten voor onmiddellijke actie. Van Van Dijk mag de overheid per direct aan de slag met orde scheppen in de toeslagen-chaos. ‘Ze hebben er nu een potje van gemaakt, met al die verschillende toeslagen. De afgelopen tijd hebben we 250 mensen geholpen met het aanvragen van de energietoeslag. Zonder onze hulp zouden die er niet uit zijn gekomen. Dat had hen honderden euro’s gescheeld. Het is allemaal veel te ingewikkeld.’

Van sportkoepel NOC*NSF tot de KBO’s van het Senioren Netwerk Nederland en van het Landelijk Aktie Komitee Scholieren tot de Hartstichting; het pleidooi voor recht op bestaanszekerheid wordt breed gedragen. De noodzaak is dan ook hoog. Mensen op de onderste treden van de maatschappelijke ladder overlijden gemiddeld acht jaar eerder dan mensen in een hogere sociaal-economische positie. Ook leven ze 23 jaar in minder goede gezondheid en die verschillen nemen alleen maar toe.

Van Dijk: ‘Alles wat in die brandbrief staat is waar. Ik zie met eigen ogen hoe armoede effect heeft op je gezondheid en dat is écht niet alleen bij ouderen een probleem. Ik ken een meisje van negentien met MS. Ze heeft een uitkering en bouwt geen pensioen op. Wat is dat uitzichtloos, daar krijg je hoofdpijn van. Wat zou het fijn zijn als zij zich niet ook nog druk moet maken om haar bestaan.’

‘Om iets aan bestaanszekerheid te doen, kun je aan twee knoppen draaien. Je kunt inkomens verhogen en uitgaven beperken. Niet iedereen die van een minimuminkomen moet rondkomen, heeft het te zwaar. Maar wel als de uitgaven buitenproportioneel hoog zijn. Dat is het moment waarop de overheid moet ingrijpen. Ik denk dat dat lokaal moet. Het Rijk moet geld geven en de gemeenten moeten ervoor zorgen dat mensen tegen een betaalbare prijs kunnen wonen, zonder dat ze daaraan al bijna hun hele inkomen kwijt zijn. Iedereen in Nederland heeft toch recht op een fatsoenlijk bestaan? We moeten als samenleving toch in staat zijn om mensen als Wim en Karel te helpen vóórdat ze ziek worden? ’

Beeld: Anne Hamers