Toegankelijk treinen

Samen strijden voor beter toegankelijk openbaar vervoer: dat is wat de Oogvereniging en de KBO’s van Senioren Netwerk Nederland al jaren doen. Henk Wildekamp neemt ONS mee naar station Enschede om te laten zien waar blinde en slechtziende reizigers tegenaan lopen. Soms letterlijk.

De witte taststok met rode ringen van Henk Wildekamp schraapt over de witte tegels met ribbels, die samen geleidelijnen vormen. Dan komt hij met zijn stok tegen een obstakel. Hij strekt zijn arm en voelt met zijn stok wat er staat. ‘Tik, tik’, klinkt het op het staal. ‘Dit is een fiets.’ Het achterwiel van de grijze opoefiets staat inderdaad op de geleidelijnen — de blauwe tegels met de tekst ‘vrijhouden’, ten spijt. ‘Dit hoor ik vaak over dit station’, zegt Wildekamp. ‘Over meerdere stations trouwens. Mensen letten niet op als ze hun fiets parkeren en dat is een groot probleem voor blinden en slechtzienden.’ We zijn op deze druilerige dinsdag op het treinstation van Enschede. Henk Wildekamp laat ons zien waar blinde en slechtziende mensen die zelfstandig met het openbaar vervoer reizen mee te maken hebben. En waarom het belangrijk is dat we daar aandacht aan blijven besteden.

Wat voor de meeste ziende mensen makkelijk en vanzelfsprekend is, is voor mensen met een visuele beperking een grote onderneming. ‘Even een trein pakken’ vergt flink wat voorbereiding. Mensen die slecht of zelfs niets zien, zien niet op de borden waar welk perron is. Ze rennen vanuit de trein niet in één rechte lijn naar de trap om op perron 6 snel hun overstap te kunnen halen. Ze zien op de blauwe borden in de stationshal niet waar het toilet is, waar de kluisjes zijn en wat de weg naar de tram en bus is. Wildekamp wilde ONS graag het station van Enschede laten zien, omdat hier overstappen van trein naar bus best ingewikkeld is. De elf perrons voor de lijndiensten zijn namelijk alleen bereikbaar door de brede weg over te steken waar elke paar minuten een bus over rijdt. Van de stoep naar het perron zijn er wel geleidelijnen. ‘Maar toch voelt het niet helemaal veilig, omdat je moeilijk kunt inschatten of er een bus aankomt en of de buschauffeur je ziet.’ Richting perron 1 ontbreken er overigens geleidelijnen. Zouden blinde en slechtziende mensen nooit met de bus naar de universiteit willen?

Herman Pieper haalde Henk Wildekamp vanochtend op in Delden. De twee kennen elkaar van het Reizigers Overleg Consumentenbelangen Openbaar Vervoer (ROCOV) Overijssel, een regionale belangenbehartiger voor reizigers. Pieper is daar als voorzitter van KBO-Overijssel bij betrokken, Wildekamp vanuit de Oogvereniging. In Nederland zijn 23 ROCOV’s die gevraagd en ongevraagd advies aan overheden geven. Bijvoorbeeld over buslijnen die verdwijnen, slechte aansluitingen en dus ook over de toegankelijkheid van het openbaar vervoer voor mensen met een visuele of andere beperking.

‘We bemoeien ons overal mee en soms wordt daar wat mee gedaan’, zegt Pieper lachend. En dat is nodig ook. ‘We zitten in een vicieuze cirkel: er is buiten de Randstad een slecht aanbod van openbaar vervoer, dat levert weer minder klanten op en daardoor verschraalt het aanbod nog meer. Dat moeten we proberen te voorkomen en daar zetten we ons met het ROCOV voor in.’ Wildekamp: ‘Als je in een stad als Utrecht de bus mist, staat er tien minuten later een andere bus voor je neus. Dat heb je buiten de Randstad veel minder. Er verdwijnen bij ons en in andere minder dichtbevolkte regio’s steeds meer lijndiensten en bushaltes. Terwijl het hier in Overijssel en in Brabant, Gelderland of Limburg net zo belangrijk is dat mensen de deur uit kunnen. Dat ze zelfstandig kunnen blijven reizen.’ Wildekamp en Pieper willen niet negatief zijn. Ze willen vooral graag laten zien dat het helpt om iets te doen als er iets is waar u het niet mee eens bent. Of als u ideeën hebt over wat er beter kan.

Zo heeft Wildekamp met collega’s vanuit de Oogvereniging lang gestreden voor geleidelijnen op elk station. ‘Daar hebben we heel hard voor gewerkt. Nu kom je waarschijnlijk geen station meer tegen waar ze er niet zijn. Er liggen bestekken, een soort werkbeschrijvingen, voor hoe je een station zo toegankelijk mogelijk maakt voor iedereen.’ Vrijwilligers van de Oogvereniging mogen nieuwe of verbouwde stationsgebieden ook controleren op toegankelijkheid en kunnen dan eventueel advies geven. NS en ProRail hebben de laatste jaren veel gedaan: zo zijn er niet alleen meer geleidelijnen en braillebordjes gekomen, maar ook betere verlichting en de app Perronwijzer. Ook dat is het resultaat van onze jarenlange lobby. Nu ligt de focus meer op het hele stationsgebied, zodat de overgangen van treinstations naar busstations en stadscentra ook toegankelijker worden.

Terug naar Enschede. Op perron 2 staat een trein klaar voor vertrek. Wildekamp spreekt er met een conducteur die bij haar opleiding nog les heeft gehad over hoe ze mensen met een visuele beperking moet begeleiden. Zelf heeft hij die trainingen ook gegeven aan nieuw NS-personeel. ‘Laatst kwam er op het station in Amersfoort nog iemand naar mij en mijn vriendin toe om te vragen of hij mij mocht helpen. Hij vertelde ook dat hij dat bij de opleiding had geleerd en er nog elke dag profijt van had.’ Reizigers met een visuele beperking kunnen op bijna alle stations in Nederland NS Reisassistentie aanvragen. Mede dankzij de lobby van de Oogvereniging is die assistentie vanaf 2025 op alle stations beschikbaar. Wildekamp maakt graag gebruik van deze assistentie. Bijvoorbeeld als hij naar zijn dochter in Utrecht reist. Hij laat zich dan afzetten in Hengelo, omdat het station in zijn woonplaats Delden geen assistentie biedt. ‘Dit klinkt voor ziende mensen misschien gek, maar ik gebruik die assistentie vooral om energie te sparen. Het kost ongelooflijk veel energie om niets te kunnen zien en je toch voort te moeten bewegen. Als ik assistentie wil, meld ik dat vooraf bij de NS en dan word ik op het station naar de trein gebracht. De NS-medewerker laat dan aan de assistent op het volgende station weten waar ik precies zit en daar word ik dan weer opgepikt.’

Wildekamp maakt waar mogelijk graag gebruik van assistentie en vindt het ook niet erg om andere reizigers om hulp te vragen. Andere reizigers met een visuele beperking vinden het juist heel belangrijk om helemaal zelfstandig te kunnen reizen. Voor hen is de toegankelijkheid van de stations extra belangrijk. Zij moeten hun reis dan thuis goed kunnen voorbereiden en hun route van perron naar de juiste bushalte zelf kunnen vinden. Daarom blijven de Oogvereniging en de KBO-bonden van het Senioren Netwerk Nederland zich in de verschillende regio’s inzetten voor de toegankelijkheid van het openbaar vervoer voor iedereen. ‘Ook als je blind bent kan het fijn zijn om met de trein te reizen en dat moeten we zo houden’, zegt Wildekamp. ‘Ik vind het heerlijk, als ik eenmaal zit, om via de audiofunctie op mijn iPhone mijn e-mails weg te werken en om vervolgens een boek af te spelen. Daar ontspan ik echt van.’

Beeld: Geert Cox